પાકિસ્તાનનું તે ગામ જ્યાં સુન્ની-શિયા સમુદાય એક જ મસ્જિદમાં નમાઝ પઢે છે
ઘણા મુસ્લિમ દેશોમાં ઇસ્લામની વિવિધ શાખાઓ વચ્ચે તણાવ હોવો સામાન્ય બાબત છે. આ સીરિયામાં તાજેતરના સંઘર્ષ પાછળનું એક કારણ રહ્યું છે અને પાકિસ્તાનમાં સુન્ની અને શિયા સમુદાયો વચ્ચે હિંસક અથડામણો વધી રહ્યા છે. પરંતુ ઉત્તરી પાકિસ્તાનમાં એક એવું ગામ પણ છે, જ્યાં આ બંને સમુદાયો સાથે મળીને શાંતિપૂર્વક રહે છે.
પાકિસ્તાનના ઉત્તર-પશ્ચિમ ખૈબર પખ્તૂનખ્વા પ્રાંતમાં આવેલા પીરા ગામમાં પગ મૂકતાં જ સૌથી પહેલાં ત્યાંની મસ્જિદ નજરે પડે છે. તેનું સ્ટીલનું મિનાર અને છત પર લાગેલું લાઉડસ્પીકર દૂરથી જ દેખાય છે. આ મસ્જિદ ગામ માટે માત્ર ઇબાદતનું સ્થળ નથી, પરંતુ સૌહાર્દનું પ્રતીક પણ છે, કારણ કે અહીં સુન્ની અને શિયા બંને સમુદાયો એક જ મસ્જિદમાં ઇબાદત કરે છે, જે ખૂબ જ દુર્લભ બાબત છે.
જ્યારે અઝાન થાય છે, ત્યારે પહેલાં એક સમુદાયના લોકો મસ્જિદમાં જઈને નમાઝ પઢે છે. લગભગ પંદર મિનિટ પછી, જ્યારે તેઓ બહાર આવે છે, ત્યારે બીજો સમુદાય અંદર જઈને પોતાની નમાઝ અદા કરે છે. આ રીતે, કોઈપણ વિવાદ વિના, બંને સમુદાયો સાથે મળીને શાંતિપૂર્વક પોતાની ઇબાદત કરે છે.
મસ્જિદમાં શિયા ધર્મગુરુ સૈયદ મઝહર અલી અબ્બાસ જણાવે છે કે ઇબાદતની આ રીત સો વર્ષ પહેલાં શરૂ થઈ હતી. આ દરમિયાન મસ્જિદને ફરીથી બનાવવામાં આવી હતી, પરંતુ કોઈએ આ રીતને બદલવાની જરૂરિયાત નહોતી લાગી. કાગળો પર આ મસ્જિદ શિયા સમુદાયની મિલકત છે, પરંતુ બંને સમુદાયો વીજળી અને અન્ય ખર્ચાઓની ચુકવણી સાથે મળીને કરે છે. મઝહર અલી એ વાત પર ભાર મૂકે છે કે સુન્નીઓને પણ અહીં ઇબાદત કરવાનો એટલો જ અધિકાર છે જેટલો શિયાઓને.
સુન્ની અને શિયા બંને સમુદાયો પોતપોતાની રીતે નમાઝ પઢે છે અને બંને સમુદાયોની અઝાન આપવાની રીત પણ અલગ છે. બંને સમુદાયો વચ્ચે એક સમજૂતી છે કે સવાર, બપોર અને સાંજની અઝાન શિયા સમુદાય આપે છે, જ્યારે બપોર પછી અને રાતની અઝાન સુન્ની સમુદાય આપે છે. જોકે, રમઝાન દરમિયાન સુન્ની સમુદાય શિયાઓથી થોડી મિનિટો પહેલાં રોઝા ખોલે છે, તેથી આ પવિત્ર મહિનામાં તેઓ અલગથી સાંજની અઝાન આપે છે.
જો કોઈ વ્યક્તિ પોતાના સમુદાયની નમાઝમાં સામેલ ન થઈ શકે, તો તે બીજા સમુદાયની નમાઝમાં જોડાઈને પોતાની રીતે નમાઝ પઢી શકે છે. આ રીતે, બંને સમુદાયો એકબીજા સાથે શાંતિપૂર્વક ઇબાદત કરે છે.
બંને સમુદાયોમાં લગ્ન પણ થાય છે
પીરા ગામમાં બીજી પણ કેટલીક મસ્જિદો છે, પરંતુ સૌથી મોટી મસ્જિદ તે છે જ્યાં શિયા અને સુન્ની સાથે મળીને નમાઝ પઢે છે. આ ગામમાં લગભગ પાંચ હજાર લોકો રહે છે, અને તેમાં શિયા અને સુન્નીની સંખ્યા લગભગ સમાન છે. તેઓ માત્ર એક જ મસ્જિદમાં નમાઝ પઢતા નથી, પરંતુ એક જ કબ્રસ્તાનમાં પોતાના પરિવારના સભ્યોને દફનાવે છે અને પરસ્પર લગ્ન પણ કરે છે.
મોહમ્મદ સિદ્દીક સુન્ની સમુદાયમાંથી આવે છે, પરંતુ તેમણે એક શિયા મહિલા સાથે લગ્ન કર્યા છે. તેમણે જણાવ્યું કે શરૂઆતમાં તેમના સાસરિયાઓને આ સંબંધ સ્વીકારવામાં સમય લાગ્યો, પરંતુ તેનું કારણ તેમનું સુન્ની હોવું નહોતું. વાસ્તવમાં સમસ્યા એ હતી કે આ એક પ્રેમવિવાહ હતો, જે પાકિસ્તાનમાં સામાન્ય રીતે ઓછો જોવા મળે છે.
હવે તેમના લગ્નને લગભગ 18 વર્ષ થઈ ગયા છે, અને મોહમ્મદ સિદ્દીક જણાવે છે કે બંને પોતપોતાની રીતે પોતાના ધર્મનું પાલન કરે છે.
અમજદ હુસૈન શાહ પણ આ જ ગામના રહેવાસી છે. તેઓ જણાવે છે કે કેટલાક ઘરોમાં માતા-પિતા શિયા છે, પરંતુ તેમનાં બાળકો સુન્ની છે, અથવા જો માતા-પિતા સુન્ની હોય તો તેમનાં બાળકો શિયા છે. તેમણે આગળ કહ્યું, “અહીંના લોકો માને છે કે ધાર્મિક આસ્થા એ એક નિજી બાબત છે.”
ધાર્મિક તહેવારો ગામમાં પરસ્પર એકતાનું ઉદાહરણ પૂરું પાડે છે. ઈદ-ઉલ-અઝહાના પ્રસંગે, શિયા અને સુન્ની ક્યારેક સાથે મળીને એક જાનવર ખરીદે છે અને તેની કુરબાની આપે છે. સુન્ની સમુદાયના ધાર્મિક ગુરુ સૈયદ સજ્જાદ હુસૈન કાઝમી જણાવે છે કે જ્યારે સુન્ની સમુદાય પયગંબર મોહમ્મદના જન્મદિવસની ઉજવણી કરે છે, જેને મિલાદ-ઉન-નબી કહેવાય છે, ત્યારે આ ઉજવણીમાં શિયા સમુદાયના લોકો પણ ભાગ લે છે.
એ જ રીતે મહોરમ દરમિયાન, જ્યારે શિયા સમુદાય ઇમામ હુસૈન (હઝરત મોહમ્મદના પૌત્ર)ની શહાદતની યાદમાં મજલિસનું આયોજન કરે છે, ત્યારે સુન્નીઓ પણ તેમાં સામેલ થાય છે. આ રીતે, ગામના લોકો એકબીજાના તહેવારો અને દુઃખ-સુખમાં ભાગીદાર બને છે.
જે દિવસે બીબીસીની ટીમ ગામમાં આવી, તે દિવસે ગામના વડીલો ઝકાત સમિતિના અધ્યક્ષ ચૂંટવા માટે મતદાન કરી રહ્યા હતા. આ સમિતિ દાન એકત્ર કરીને જરૂરિયાતમંદોમાં વહેંચે છે. છેલ્લાં ઘણાં વર્ષોથી આ પદ એક સુન્ની પાસે હતું, પરંતુ આ વખતે એક શિયા ઉમેદવારની પસંદગી કરવામાં આવી. શિયા ધર્મગુરુ મઝહર અલીએ જણાવ્યું કે તેમના પરિવારે હારેલા ઉમેદવારનું સમર્થન કર્યું હતું, જે સુન્ની હતો. તેમણે કહ્યું, “અમે ક્યારેય ધર્મના આધારે કોઈનું સમર્થન કે વિરોધ નથી કર્યો. અમે હંમેશાં તે વ્યક્તિને પસંદ કરીએ છીએ જે અમને લાગે છે કે સમુદાયના ભલા માટે સૌથી સારું કામ કરશે.”
એક વખત ફૂટ પાડવાનો પ્રયાસ થયો હતો
લગભગ 20 વર્ષ પહેલાં, કેટલાક લોકોએ આ વિસ્તારમાં ફૂટ પાડવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. આ પીરા ગામમાં નહીં, પરંતુ આસપાસના 11 ગામોમાં થયું હતું. પીરા ગામમાં શિયા અને સુન્ની સમાન સંખ્યામાં રહે છે, પરંતુ બાકીનાં 11 ગામોની સંપૂર્ણ વસ્તી સુન્ની છે. તે સમયે, એક શિયા ઉમેદવાર, સૈયદ મુનીર હુસૈન શાહ, આ તમામ ગામોનું પ્રતિનિધિત્વ કરવા માટે સ્થાનિક ચૂંટણી લડી રહ્યા હતા. તેમના એક વિરોધીએ તેને સાંપ્રદાયિક મુદ્દો બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો.
મુનીર શાહ જણાવે છે, “તેઓ કરાચીથી એક એવી વ્યક્તિને લાવ્યા હતા, જે આખા દેશમાં શિયા-વિરોધી ભાષણો આપવા માટે જાણીતી હતી. તેમણે રેલીઓમાં લોકોને ઉશ્કેરવાનો પ્રયાસ કર્યો અને કહ્યું કે તેઓ કોઈ શિયા ઉમેદવારને મત ન આપે.” પરંતુ આ ષડયંત્ર નિષ્ફળ ગયું. લોકોએ તેમ છતાં મુનીર શાહને જ ચૂંટ્યા. શાહ આગળ જણાવે છે,
“મોટાભાગના લોકોએ કહ્યું કે તેઓ કોઈ ધર્મગુરુને નહીં, પરંતુ એક લાયક નેતાને ચૂંટી રહ્યા છે, જે તેમના મુદ્દાઓ ઉઠાવી શકે—પછી તે કોઈ પણ સમુદાયનો હોય.” મુનીર શાહ માને છે કે ગામમાં આ પરસ્પર ભાઈચારો અને એકતા સાઝી મસ્જિદને કારણે જ શક્ય બની છે.
સંયુક્ત મસ્જિદનો પાયો કેવી રીતે નંખાયો?
લગભગ સો વર્ષ પહેલાં પીરા ગામની મોટી વસ્તી સૂફી સુન્ની હતી. આ લોકો તે વ્યક્તિના વંશજો હતા, જેણે 17મી સદીમાં આ ગામની સ્થાપના કરી હતી. પરંતુ સ્થાનિક ઇતિહાસકાર ડૉ. સિબ્તૈન બુખારીના જણાવ્યા અનુસાર, સમય જતાં આ મોટો પરિવાર ધીમે-ધીમે શિયા ઇસ્લામ અપનાવવા લાગ્યો. જોકે, ગામની બાકીની વસ્તી સુન્ની જ રહી અને બંને સમુદાયો પહેલાંની જેમ એક જ મસ્જિદમાં નમાઝ પઢતા રહ્યા.
1980ના દાયકાના અંતમાં, એક શિયા વડીલે મસ્જિદને ફરીથી બનાવવાનું સૂચન કર્યું. આના પર એક સુન્ની ધર્મગુરુ મૌલવી ગુલાબ શાહે સંમતિ આપી, પરંતુ તેમણે શરત મૂકી કે આ મસ્જિદ બંને સંપ્રદાયો માટે સંયુક્ત રહેશે. શિયા વડીલોએ મસ્જિદના નિર્માણનો ખર્ચ ઉઠાવ્યો, જેના કારણે મસ્જિદ સત્તાવાર રીતે તેમના નામે થઈ ગઈ. પરંતુ વ્યવહારમાં તેનાથી કોઈ ફરક પડ્યો નહીં, કારણ કે આ મસ્જિદ આખા ગામ માટે એકતાનું કેન્દ્ર બની રહી છે.
